Wat leiderschap vraagt
Op mijn achtste verjaardag stonden in alle vroegte André en Hans voor ons huis. Het waren in de woorden van mijn moeder ‘kinderen uit een asociaal gezin’. Mij was dat niet opgevallen. Wel dat ze altijd als laatste gekozen werden bij de gymles en dat ze nog nooit meegevraagd waren om de klassen rond te gaan. Zelf trakteerden ze niet. Ik vond dat zielig en had ze beloofd dat ze met mij mee mochten. Ik weet nog hoe het voelde om met deze jongens naar de hoogste klassen te gaan. Een combinatie van trots en gêne.
Wij verhuisden toen ik tien was van Baarn naar Hilversum. In die tijd was ik vaak degene die op het schoolplein tussenbeide kwam als er een ruzie dreigde. Dat leverde regelmatig de bijnaam vredestichter, politieagent of bemoeial op. Ik houd niet van ruzie en al helemaal niet van geweld. Ik kwam gewoon in actie, zonder nadenken.
Na mijn studie Chemische Technologie startte ik mijn werkzaam leven bij Tauw. Na een aantal jaren kreeg ik een leidinggevende functie. In die periode, rond 1995, was het niet toegestaan om in een leidinggevende positie minder dan fulltime te werken. Toen mijn mannelijke collega mij toevertrouwde dat hij vader werd en graag een dag minder wilde werken, besloot ik dit aan de orde te stellen in de eerstvolgende managementvergadering, wat me vele felicitaties met mijn vermeende zwangerschap opleverde.
Leiderschap begint bij bewustzijn
Wat is de rode draad in deze drie verhalen? Dat leiderschap inderdaad gaat over responsibility en responsiveness. Maar ook dat goed leiderschap begint en eindigt bij bewustzijn. Om in Engelse termen te blijven: awareness.
Alles begint bij het vermogen om waar te nemen, te signaleren, te zien, te horen wat er gebeurt. Ik ben dan ook een groot fan van het woord ‘aanvoelen’. Leiderschap begint bij het vermogen om je te richten op je omgeving, en open minded te kijken naar wat er gebeurt. Dat lijkt gemakkelijk, maar ik heb ontdekt dat heel veel mensen die vaardigheid niet hebben. Leiderschap begint bij het vinden van het antwoord op de vraag: wat vraagt de situatie? Dus niet wat wil ik, wat vind ik, maar: wat gebeurt er buiten mij?
Bij deze waarneming is de grootste uitdaging om niet te snel te oordelen, om niet te snel te denken dat je het beeld wel scherp hebt. Vragen stellen. Awareness is de eerste essentiële eigenschap van de leider.
De tweede cruciale eigenschap van de leider is verantwoordelijkheidsgevoel. Dat is overigens niet hetzelfde als ergens verantwoordelijk voor zijn. Ik was niet verantwoordelijk voor de systematische achterstelling van André en Hans of de ruzie op het schoolplein. Ik had kunnen denken: dat is mijn taak niet, dat moet de juf maar oplossen. Maar ik had die gedachte niet. Ik voelde dat ik er wat aan kon doen, dus vond ik dat ik er wat aan moest doen. Zoals Sartre zo mooi formuleerde: ‘Als je iets weet, je ergens bewust van bent, dan ben je verantwoordelijk voor je handelen en je niet-handelen.’
De derde cruciale eigenschap voor leiderschap is dat je ook echt iets doet. Daar is energie, creativiteit en lef voor nodig. Ik moest mijn gêne overwinnen om met die jongens de hogere klassen binnen te stappen, ik probeerde met diplomatie en een grap de kemphanen te scheiden en ik was niet bang de directeur van Tauw te vragen waarom hij wel een dag in de week hoogleraar kon zijn, maar dat een dag voor zijn kinderen zorgen als probleem zou worden gezien.
Elke situatie vraagt haar eigen leiderschap
Geboren leiders zien wat de situatie vraagt, voelen zich vaak overmatig verantwoordelijk en stappen vaak als eerste naar voren. Daarvoor worden ze beloond, waardoor ze dat steeds beter, vaker en overtuigender zullen doen.
Echter, dit leidt uiteindelijk tot veel leidingnemen en weinig leidinggeven. Echte leiders beseffen op enig moment dat de situatie van hen vraagt om niet naar voren te stappen, maar juist de omstandigheden te creëren waarin nieuwe leiders ontstaan en kunnen groeien. Op de vraag ‘Wat vraagt de situatie?’ volgt een tweede vraag: wat vraagt de situatie van mij? Weet ik zeker dat ik naar voren moet stappen of is er iemand anders die dat kan en die ik een zetje moet geven? Voor wie schep ik leiderschapsruimte?
Elke situatie vraagt haar eigen leiderschap. Voor mij is dat nu wezenlijk anders dan in de eerste 25 jaar van mijn werkzame leven. Ik probeer vooral ruimte te creëren en daarmee is dit voor mij de ultieme uiting van responsible and responsive leadership.
Wat is gebleven is mijn niet-uitroeibare strijdlust voor hen die niet uitverkoren zijn zoals André en Hans. Voor hen die ergens anders vandaan komen, die niet passen in wat wij normaal vinden. Niet veranderd is mijn verlangen naar samenwerking en harmonie boven competitie en oorlog. Ik wil heel graag de bruggenbouwer zijn. En ook mijn inzet voor een goede combinatie van werk en ouderschap is nog steeds zeer hard nodig. Daarvoor zal ik altijd naar voren stappen.
Annemieke Nijhof, CEO van Tauw Group